En önemli toprak organik maddelerinden olan hümik asit ve fulvik asidin bitki gelişimi üzerindeki yararlı etkileri yapılan pek çok araştırmayla belirlenmiştir. Bu hümik maddelerin toprağın fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik özelliklerini, dolayısıyla da bitki gelişimini etkilediği bilinmektedir.
Hümik asitlerin toprağın fiziksel yapısına olan etkisi
– Hümik maddelerin en önemli bileşenlerinden biri olan hümik asitler toprağın yapısı vedokusunu fiziksel olarak iyilestirir.
– Toprağa yumusak ve kolay islenebilir özellik kazandırır. Killi, balçık ve sıkıştırılmış zeminleri parçalayarak yumusak ve geçirgen bir yapı olusturur.
– Toprağın solunum ve su tutma kabiliyetini artırır, Tohumu çimlendirme oranını arttırır ve topraktaki mikroflora popülasyonunun gelişmesini ve koloni haline getirmek için alanlar sağlar.
– Bünyesindeki doğal karbon toprakta faydalı mikroorganizmaların çoğalmasına ve faaliyet yürütmesine ortam hazırlar. Organik karbonun oksidasyonu sonucu ortaya çıkan enerji bitkinin kök bölgesindeki toprağı ılık tutar. Bitkinin soğuğa ve dona karşı direncini artırır.
– Bakteriler, kalsiyum, çözünmeyen kalsiyum fosfattan fosfor, demir ve çözünmeyen demir fosfattan fosforun enzimatik olarak oluşumunu sağlarlar.
– Mikroorganizmaların topraktaki biyolojik aktiviteleri sonucu oluşan bazı tür mantarlar doğal antibiyotiklerin üremesini ve toprağa salınmasını sağlar. Doğal antibiyotik salınan topraklarda bitkiler enfeksiyon hastalıklarına karşı daha dirençli olur. Bitkilerde doğal koruma sağlanır. İlaç tüketimi azalır.
– Topraklardan su buharlaşmasını azaltır. Bu özellik balçığın az oranda bulunduğu veya bulunmadığı topraklarda, kurak bölgelerde ve suyu tutmanın mümkün olmadığı kumlu alanlarda büyük önem taşır.
– Toprakta organik madde miktarını artırır. Makro ve mikro besin elementleri takviyesi yaparak, bitki kök bölgesinden uzaklaşmasını engeller. Toprağa uygulanan bitki besin maddelerini (N, P, K, Mg, Ca, Zn, Fe, Cu, Mn, B vb.) alınabilir şekle dönüştürerek, alınımını en yüksek düzeye çıkartır. Toprağın pH’ını düzenleyerek asidik ve bazik toprakları nötr seviyesine getirir.
– Zehirli metalleri, antropojenik organik kimyasalları ve diğer kirletici maddeleri sudan uzaklaşmasına katkı sağlar. Hümik asitler petrol ürünleri ile kirlenen yer altı su kaynaklarından aromatik hidrokarbonların bertarafını sağlamakta da kullanılmaktadır.
Hümik asitlerin toprağın kimyasal yapısına olan etkisi
– Humus ve yapısını oluşturan hümik ve fulvik asitler kolloidal özelliklere sahip oluşu toprakta kum, silt ve kil fraksiyonlarının bağlanarak agregat oluşumunu artırarak toprak yapısını iyileştirmektedir.
– Optimum bitki gelişimi için topraktaki gerekli doğal dengeyi düzenler. Kök bölgesinde ideal pH dengesini (5,5-7), ideal organik madde miktarını (% 4-6) ve mikrobiyolojik aktiviteyi düzenler.
– Alkali topraklarda kireci çözerek pH’ı düzenler.- Bünyesindeki zengin hümik asitlerin iyon değistirme ve organik-metal kompleksi oluşturma özelliği toprakta oksit, sülfat, karbonat, klorit ve silikatlı bileşikler halinde bulunan minerallerin kompozisyonunu bozarak serbestleştirir. Serbest kalan metal iyonlarını organik forma dönüştürerek, kökler tarafından kolay, yeterli ve düzenli özümsenmesini sağlar. Besin elementleri ve pigment maddelerinin bitkiler tarafından yeterli miktarlarda alınması bitkilerin daha sağlıklı, güçlü ve dış etkilere dayanıklı olmasını, meyvelerin daha iri ve eşit büyüklükte, daha gösterişli, canlı renkte ve olgun olmasını sağlar.
– Organik maddece zenginliği ve metabolizma için gerekli serbest oksijen içermesi, serbest iyonlar halindeki karbon, hidrojen, azot ve kükürt toprakta biyolojik yaşamı düzenleyen faydalı mikro organizmaların gelişmesini ve bitkilerin hücre metabolizmasını düzenler.
– Topraktaki kalsiyum karbonatta (CaCO3) CO2’yi parçalayarak serbestleştirir. Böylece suda erimeyen kalsiyum karbonatı suda eriyebilen kalsiyum bikarbonat formuna dönüştürür. Ayrıca, toprakta serbestleşen karbondioksit (CO2) bitki köklerince alınabilecek formda olup toprak besin elementlerinin salıverilmesi için toprak mineralleri üzerinde parçalayıcı etki gösteren karbonik asitler (H2CO3) oluştururlar.
Hümik asitlerin üretime-verime olan etkisi
– Hümik asit bitki gelişimini doğrudan veya dolaylı yoldan etkilemektedir. Ticari olarak linyitlerden üretilen hümik asitler toz veya sıvı formdadır. Hümik asitçe zengin linyit ve turbalar doğrudan doğruya toprağa uygulanabilir. Bu konuda birçok deneme yapılmış ve olumlu sonuçlar alınmıştır. Fazla verilmesi durumunda zararlı etkisinin olmaması ve bitki besin elementleri arasındaki dengenin korunmasının daha kolay olmasıdır.
– Hümik asitler bitki büyümesine ve mahsül veriminde %10-30 oranında artış sağlar.
Kaynak: Hümik Asit ve Hümik Asit Kaynaklarinin Jeolojik ve Ekonomik Önemi
Cumhuriyet Üniversitesi Fen Fakültesi Fen Bilimleri Dergisi (CFD), Ciltl 36, No. 1 (2015)